අමතක වීමේ රෝගය (Dementia)

මෙය මොළය හා සම්බන්ධ රෝගයක් වන අතර,

• මතකය
• තීරණ ගැනීමේ ශක්තිය
• එදිනෙදා කටයුතු

වලට බාධා පමුණුවයි.

සෑම තත්පර 7 කට වරක් ලොවපුරා ඩිමෙන්ෂියාවෙන් පෙළෙන එක් අයෙකු හඳුනා ගැනේ.
අවුරුදු 65ට වැඩි අයගෙන් 5% ක් ඩිමෙන්ෂියාවෙන් පෙළෙයි.
අවුරුදු 75 ට වැඩි අය අතර මේ අගය 10% කි.



ඩිමෙන්ෂියාවට බලපාන හේතු මොනවාද?

ඇල්සයිමර්ස් රෝගය (Alzheimer's Disorder) ඉතාබහුලවම දැකිය හැකි සාධකයකි. මෙමඟින් මතකය සහ සිතීම ආශ්‍රිත ගැටළු මතු කරයි. නව කරුණු ඉගෙනීම අපහසු වන අතර, මෑත කාලීන සිදුවීම් ආදිය මතක තබාගැනීමද වඩාත් අපහසු වේ. පුද්ගලයන්ගේ නම් හෝ ස්ථාන අමතක වීම, අනුන් සමඟ සන්නිවේදනය අපහසු වීම හා ඔවුන් පවසන දේ වටහාගත නොහැකි වීමද සිදුවේ.

ඩිමෙන්ෂියාවෙන් පෙළෙන පුද්ගලයෝ බොහෝවිට තමන්ට ගැටළුවක් ඇති බව වටහා ගැනීමට අපොහොසත් වන නිසා,  අනුන් තමන්ට උපකාර කිරීමට තැත් කරනවිට කෝප වෙති. එසේම ඇල්සයිමර්ස් රෝගය තුළින් පුද්ගලයාගේ පෞරුෂය වෙනස් වන බවත්, ඒ නිසා ඔහු / ඇය ගේ හැසිරීමේ විශාල වෙනස්කම් ඇතිවන බවත් රෝගීන්ට රැකවරණය සලසන්නන්ගේ මතයයි.

Vascular Dementia - මොළයට රුධිරය සපයන රුධිර වාහිනී අවහිර වීමෙන් ඔක්සිජන් හිඟ වී  මොළයේ කොටස් මියයාම මෙහිඳී සිදු වේ. දුම්පානය කරන්නෙකු හෝ අධිරුධිර පීඩනය,  දියවැඩියාව හෝ අධි කොලෙස්ටරෝල් මට්ටමක් සහිත වූවෙකු නම් මෙය වඩාත් සුලභව සිදු වේ.

මොළයේ විනාශ වන කොටස් මොනවාද යන්න මත මෙම රෝගයේ බලපෑම විවිධ වේ. මතකය අඩුවීම, අවධානය  අඩුවීම, වචන අමතක වීම, විශාදය ආදිය මේ අතර වේ. ඇවිඳීමේ අපහසුතා හෝ incontinence  වැනි කායික දුර්වලතාද මතුවිය හැක.

Lewy Body Dementia - ඇල්සයිමර්ස් රෝගය හා පාකින්සන්ස් රෝගය යන තත්වයන්ගේ රෝග ලක්ෂණ මෙහිදී පෙන්වයි. පුද්ගලයන් හෝ සතුන් පිළිබඳ visual hallucinations,  වෙව්ලීම, මාංශපේශී තදබව (muscle stiffness) හා ඇවිඳීමේ අපහසුතා බහුලව දක්නට ලැබේ

Fronto Temporal Dementia - ඩිමෙන්ෂියා තත්වය මඟින් මොළයේ ඉදිරිපස කොටසට වැඩිම බලපෑමක් කරයි නම්, එමඟින් පෞරුෂත්වයේ වෙනස්වීම් හා මතකය ආශ්‍රිත ගැටළු ඇති කරලීමේ වැඩි ඉඩක් ඇත.




ඩිමෙන්ෂියා වට බලපාන වෙනත් සාධක
වෙනත් රෝග ගණනාවක් නිසා මතකය ආශ්‍රිත ගැටළු ඇති විය හැකිය. විශාදය මඟින්ද Pseudo Dementia ඇතිවිය හැකි නමුත් එය ප්‍රතිකාර සමඟ සුව වේ.
මතකය ආශ්‍රිත ගැටළු ඇතිකළ හැකි කායික රෝග තත්වයන් ගණනාවකි.

• වකුගඩු, අක්මාව හෝ තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය ආශ්‍රිත රෝග
• විටමින් ඌනතාවය
• පෙනහළු හෝ මූත්‍රා ආසාදන
• Huntington's disease වැනි දුලබ රෝග තත්ව

මොළයේ ඥානාත්මක ක්‍රියාවල සිදුවන මඳ අක්‍රියතාවන් (Mild cognitive impairment) යනු කුමක්ද?
වයස්ගත වීමක් සමඟ බොහෝ දෙනා මතකය ආශ්‍රිත ගැටළු වලට මුහුණ දෙති. වයස අනූව සැලකීමේදී තත්වය බරපතල වන නමුත්, ඩිමෙන්ෂියාව ලෙස විනිශ්චය වීමට තරම් තත්වය බරපතල නොවන විට එය ඉහත නාමයෙන් හඳුන්වයි.

මෙවැනි තත්වයෙන් පෙළෙන්නන් 20ක ගෙන් 1 අයෙකුට ඩිමෙන්ෂියාව වැළඳීමට ඉඩ ඇත
අවධානම් සාධක
පිළියම් නොකළ                  පිළියම් කල                                        අවධානම වැඩිවීම
වයස                               මස්තිෂ්කවාහිනි ආබාධ                                9X
ජාන විද්‍යාව                       දියවැඩියා                                               2X
ස්ත්‍රි පුරුෂ භාවය                 අධික රුධිර පීඩනය                                    2X
හිතේ ඇතිවන කම්පනය        අධික රුධිර කොලොස්ටරෝල්                       2X
කලින් හඳුනා ගැනීම සහ ප්‍රතිකාර මගින් වෙනසක් ඇති කල හැක.

අමතකවීම සොයා බැලීමේ පරීක්ෂණය
කුඩා මානසිකත්ව පරීක්ෂණය(Mini Mental State Examination)
කුඩා මානසිකත්ව පරීක්ෂණය මගින් ඥානය පිළිඳව කුඩා පරීක්ෂණයක් කරනු ලැබේ.මෙය විනාඩි පහක් ඇතුලත සිදු කරන පරීක්ෂණයකි.මෙය රෝගියාගේ මොළයේ පවතින රෝගී තත්වය හඳුනා ගැනී සහඅගය කිරීම සඳහා වැදගත්ය.එය හොඳින් බුද්ධි පරීක්ෂණ සඳහා සම්බන්ධවන නමුත් මින් මොළයට වී ඇති හානිය අවබෝධ කර ගැනීම පහසු නැත. 23හෝ ඊට අඩු ලකුණු මට්ටමක සිටියහොත් 90% ක් රෝගියාගේ ඥානයේ බාධා ඇති අතර 10% ක වැරදි ධනාත්මක වේ.
කුඩා මානසිකත්ව පරීක්ෂණය
දිශානතිය
නිවැරදි පිළිතුරකට එක් ලකුණක් ලබා දෙන්න
මොකක් ද:වෙලාව, දිනය, මාසය, අවුරුද්ද? උපරිම ලකුණු 05යි
මොකක් නම:මේ වාට්ටුවේ රෝහලේ දිස්ත්‍රික්කයේ නගරයේ රටේ?ලකුණු 05යි
ලියාපදිංචිය
එක විෂය වස්තුවකින් වචන තුනක්.එක් නිවැරදි පිළිතුරකට ලකුණු එක බගින් ලකුණු තුනයි
විෂය වස්තු තුන නිවරැදි ලෙස රෝගියා පවසන තුරු නැවත කියවන්න.
අවධානය සහ ගණනය
රෝගියාට සියයෙන් හතක් අඩුකරන්න කියන්න නැවත නැවත ගනන්අඩු කරවන්න.එක් නිවැරදි පිළිතුරකට ලකුණ බැගින් ලකුණු පහයි.
යළි කැඳවීම
ලියාපදිංචි අදියරේදී පැවසු විෂය වස්තු නැවතත් රෝගියාට පවසන්න කියන්න. ලකුණු 03යි
භාෂාව
සරල විෂය වස්තු දෙකක් සදහා ලකුණු එක බැගින් ලකුණු 02 යි.
විවිධ ආකාරයේ දේ කරන ලෙස තුන්වරක් පවසන්න.
උදා:ඔබේ අතින් නාසය අල්ලන්න දකුණු කණ අල්ලන්න ලකුණු 03 යි.
හිස් කොළයක් ලබා දී ඇස් වසාගන්න පවසන්න පසුව වාක්‍යයක් ලියන ලෙස පවසන්න. මෙහිදි ඇස් වැසීමට ලකුණු 01  ක් ද,  වාක්‍යයේ උක්ත ආඛ්‍යාතය ඇත්නම් ලකුණු01  ක් ද,  පංචාස්‍රයක් අගලෙ අගලෙ ඡේඳනය කර අඳින්න කියන්න. නිවැරදි නම් ලකුණක් දෙන්න.
උපරිම ලකුණු 30 කි

ප්‍රතිකාර
රෝග විනිශ්චය හා ඔබේ තත්වය මත ප්‍රතිකාර විවි වේ. අවාසනාවකට මෙන් ඉහත රෝග තත්ව බොහෝමයක් නිට්ටාවට සුවකළ නොහැක.



පිහිටක් ලබා ගත හැක්කේ කා වෙතින්ද?

• පවුලේ වෛද්‍යවරයා
• රෝහල් වල මනෝ වෛද්‍ය සහ ස්නායු වෛද්‍ය ඒකක
• HelpAge